Rối loạn lipid máuvà nguy cơ bệnhtim mạch 23MỤC LỤCBiên soạn:PGS.TS. Phạm Mạnh HùngTổng Thư Ký Hội Tim Mạch Học Việt NamHiệu đính:GS.TS. Nguyễn Lân ViệtPhó Chủ tịch Hội Tim Mạch Việt NamViện Trưởng Viện Tim Mạch Việt NamLipid máu, cholesterol là gì? 4Các loại thành phần chínhcủa lipid máu 5Hãy biết chỉ số cholesterol của bạn 7Tại sao rối loạn lipid máugây nguy hiểm? 9Làm thế nào để ngăn ngừavà điều trị rối loạn lipid máu? 14Bạn cần được theo dõi như thế nào? 22Các dấu hiệu cảnh báobiến cố tim mạch 234Lipid máu, cholesterol là gì?Lipid máu hay còn được gọi nôm na là « mỡ máu», là một thành phần quan trọng trong cơ thể.Trong thực tế, lipid máu bao gồm nhiều thànhphần khác nhau, trong đó quan trọng nhất làcholesterol.Các bạn đừng nghĩ là cholesterol là xấu, bởi nólà một chất quan trọng có mặt ở nhiều cơ quan,bộ phận cơ thể cũng như trong các hormon của cơthể, giúp cho cơ thể phát triển và hoạt động bìnhthường khỏe mạnh.Vấn đề đặt ra là sự rối loạn của giữa các loạicholesterol dẫn đến bệnh lí mà đặc trưng là xơvữa động mạch.Có hai loại cholesterol chính là loại “tốt” và loại“xấu”. Chúng ta cần hiểu rõ sự khác nhau giữahai loại này và hiểu biết về nồng độ của chúngtrong máu của bạn như thế nào là tối ưu. Nếu loạixấu tăng nhiều quá hoặc mất cân đối giữa hai loạilà nguy cơ gây ra các bệnh tim mạch như : nhồimáu cơ tim, tai biến mạch não...Cholesterol có từ hai nguồn: do cơ thể bạn tổnghợp và từ thức ăn. Nguồn từ cơ thể (tổng hợp từgan và các cơ quan khác) chiếm khoảng 75% tổngsố lượng cholestrol trong máu của bạn, còn lại từnguồn thức ăn. Hiện nay, cholesterol chỉ thấy ởtrong thức ăn có nguồn gốc từ động vật.Bên cạnh đó, một thành phần khác của lipid máucần được quan tâm là triglycerid. 5Các loại thành phần chínhcủa lipid máu bao gồmLDL – Cholesterol (loại xấu)Đây là thành phần được coi là “xấu” củacholesterol, khi lượng LDL này tăng nhiều trongmáu dẫn đến sự dễ dàng lắng đọng ở thành mạchmáu (đặc biệt ở tim và ở não) và gây nên mảngxơ vữa động mạch. Mảng xơ vữa này được hìnhthành dần dần gây hẹp hoặc tắc mạch máu hoặccó thể vỡ ra đột ngột gây tắc cấp mạch máu dẫnđến những bệnh nguy hiểm như Nhồi Máu Cơ Timhoặc Tai Biến Mạch Não. LDL cholesterol đượccoi là một trong những chỉ số quan trọng cần theodõi khi điều trị. LDL tăng có thể liên quan đến yếutố gia đình, chế độ ăn, các thói quen có hại như hútthuốc lá/lười vận động hoặc liên quan các bệnh líkhác như tăng huyết áp, đái tháo đường…HDL - Cholesterol (loại tốt)Loại này chiếm khoảng 1/4- 1/3 tổng số cholesteroltrong máu của bạn. HDL - cholesterol được cho làloại tốt bởi vì nó vận chuyển cholesterol từ máutrở về gan, cũng vận chuyển cholesterol ra khỏimảng xơ vữa thành mạch máu và do vậy, làmgiảm nguy cơ xơ vữa động mạch cũng như cácbiến cố tim mạch trầm trọng khác. Những nguycơ làm giảm HDL là hút thuốc lá, thừa cân/béophì, lười vận động... Do vậy, để làm tăng HDL,bạn cần bỏ thuốc lá, giữ cân nặng hợp lí, tăngcường tập thể dục…6Hình ảnh minh họa cholesterol máu: Cholesteroltoàn phần (total) sẽ bao gồm LDL; HDL cholesterolvà Triglycerid.LDL là loại “mỡ xấu” gây lắng đọngcholesterol vào thành mạch, trong khi HDL là “mỡ tốt”vận chuyển cholesterol khỏi máu và thành mạch.TriglyceridesTriglyceride cũng là một dạng mỡ trong cơ thểbạn. Tăng triglycerides thường gặp ở những ngườibéo phì/thừa cân, lười vận động, hút thuốc lá, đáitháo đường, uống quá nhiều rượu... Những ngườicó triglycerides trong máu tăng cao thường đi kèmtăng cholesterol toàn phần, bao gồm tăng LDL(loại xấu) và giảm HDL (tốt). Hiện nay, các nhàkhoa học cho thấy việc tăng triglyceride trong máucũng có thể liên quan đến các biến cố tim mạch.Lp(a) CholesterolLp(a) là một biến thể của LDL cholesterol. Việctăng Lp(a) trong máu làm gia tăng nguy cơ hìnhthành mảng xơ vữa động mạch. Có lẽ nó ảnhhưởng thông qua việc tương tác với một số chấtkhác trong quá trình hình thành vữa xơ động mạch. 7Hãy biết chỉ số cholesterolcủa bạnMặc dù việc tăng cholesterol máu gây ra nhữngbệnh tim mạch trầm trọng, nhưng đa số người bịtăng cholesterol đều không có triệu chứng rõ ràngmà quá trình này tiến triển thầm lặng. Do vậy,việc xét nghiệm máu của bạn là rất cần thiết đểđánh giá rối loạn lipid máu này.Bạn cũng cần nhớ là các thông số xét nghiệm lipidmáu của bạn tốt ngày hôm nay không có nghĩa làtốt mãi. Bên cạnh đó, nó là một chỉ dấu để bạn giữgìn, duy trì mức tốt đẹp đó và cần có thăm khámtheo chỉ dẫn của bác sỹ.Theo khuyến cáo của Hội Tim Mạch Học ViệtNam, năm 2010, tất cả những người lớn trên 20tuổi nên được xét nghiệm 5 năm một lần các thànhphần cơ bản của lipid máu bao gồm: cholesteroltoàn phần, LDL cholesterol, HDL cholesterol vàtriglycerides. Các xét nghiệm nên được làm khiđói (cách bữa ăn trước ít nhất 12 giờ, bao gồm cảđồ uống có năng lượng).Để xét nghiệm đánh giá rối loạn lipid máu, bác sỹyêu cầu lấy một mẫu máu nhỏ của bạn và đồng thờicó thể đánh giá các thông số khác nếu có yêu cầu (vídụ, đường máu). Bác sỹ (hoặc nhân viên y tế) sẽ dặndò bạn cần nhịn ăn (ít nhất 12 tiếng). Bác sỹ sẽ đọcvà thông báo kết quả cho bạn cũng như tư vấn cầnthiết cho bạn về các xét nghiệm lipid máu.Kết quả xét nghiệm của bạn được thể hiện bằng mg/dLhoặc mmol/l. Bác sỹ có thể khảo sát thêm các thôngtin về các nguy cơ tim mạch khác như tuổi, giới, consố huyết áp, tình trạng hút thuốc lá… để ước lượngnguy cơ bạn mắc bệnh tim mạch trong tương lai. 8Sau đây là tóm tắt về các chỉ số mỡ máu của bạnvà những lí giải mà bạn cần biết:Cholesterol ToànphầnLí giải< 200 mg/dL(5,1 mmol/L)Đây là nồng độ lítưởng và nguy cơbệnh động mạch vànhcủa bạn là thấp.200 - 239 mg/dL(5,1 – 6,2 mmol/L)Đây là mức ranh giới,cần chú ý≥ 240 mg/dL(6,2 mmol/L)Bạn bị tăngcholesterol máu.Những người có mứcnày thường có nguycơ bị bệnh động mạchvành cao gấp hai lầnngười bình thườngHDL Cholesterol (tốt)< 40 mg/dL(1,0 mmol/L) (nam giới)< 50 mg/dL(1,3 mmol/L) (nữ giới)HDL cholesterol củabạn thấp. Đây là mộttrong các nguy cơchính của bệnh timmạch.> 60 mg/dL(1,5 mmol/L)HDL cholesterol tăng.Điều này có nghĩa làtốt và mang tính bảovệ cơ thể bạn trướccác nguy cơ tim mạch.LDL Cholesterol (xấu)< 100 mg/dL(< 2,6 mmol/L)Rất tốt100 - 129 mg/dL(2,6 – 3,3 mmol/L)Được130 - 159 mg/dL(3,3 – 4,1 mmol/L)Tăng giới hạn160 - 189 mg/dL(4,1 – 4,9 mmol/L)Tăng(nguy cơ cao)≥ 190 mg/dL(4,9 mmol/L)Rất tăng(nguy cơ rất cao)9Triglyceride< 150 mg/dL(1,7 mmol/L)Bình thường150–199 mg/dL(1,7 – 2,2 mmol/L)Tăng giới hạn200–499 mg/dL(2,2 – 5,6 mmol/L)Tăng≥ 500 mg/dL(≥ 5,6 mmol/L)Rất tăngKhá nhiều bạn có kiểu rối loạn lipid máu hỗn hợp,vừa tăng LDL vừa giảm HDL, điều này làm nguycơ bệnh tim mạch tăng nhiều. Một số bạn lại cókèm theo tăng triglyceride, thì đây được gọi là kiểurối loạn lipid máu tăng sinh xơ vữa động mạch.Tại sao rối loạn lipid máu gâynguy hiểm?Tăng cholesterol máu đã được chứng minh làmột yếu tố nguy cơ có thể thay đổi được đối vớicác bệnh tim mạch (bệnh động mạch vành, nhồiXơ vữa động mạch vành10máu cơ tim, tai biến mạch não). Thông thường cónhiều yếu tố nguy cơ tim mạch hay đi kèm nhauvà thúc đẩy nhau tiến triển. Khi bạn có nhiều yếutố nguy cơ kết hợp sẽ làm nguy cơ bệnh tim mạchcủa bạn tăng lên gấp nhiều lần.Khi có quá nhiều LDL cholesterol lưu thông trongmáu của bạn, nó sẽ từ từ lắng đọng vào thành cácmạch máu của bạn. Cùng với một số chất khác,nó sẽ hình thành mảng xơ vữa động mạch và làmlòng mạch của bạn bị hẹp dần hoặc tắc hoàn toàn.Đặt stent11Xơ vữa động mạch là thuật ngữ được dùng để môtả quá trình lắng đọng các chất béo, cholesterol,sản phẩm thoái giáng của tế bào, lắng đọng calcivà sợi đông máu (fi brin) ở trong thành độngmạch. Quá trình xơ vữa động mạch cũng đượcthấy gia tăng theo tuổi, có liên quan yếu tố giađình và ở một số người có các nguy cơ tim mạchkhác (ngoài việc rối loạn lipid máu) như đái tháođường, béo phì, hút thuốc lá, tăng huyết áp…Vấn đề nguy hiểm ở chỗ mảng xơ vữa rất haygặp ở các động mạch nuôi dưỡng các cơ quantrọng yếu của cơ thể như động mạch vành (nuôitim) và động mạch não.Béo phìHút thuốc lá12Xơ vữa động mạch có thể phát triểnnhư sau:Mảng xơ vữa phát triển một cách từ từ gây hẹpdần lòng mạch dẫn đến thiếu máu nuôi dưỡngcơ quan một cách mạn tính và gây ra một loạt cácbiến cố như, bệnh mạch vành mạn tính, đau cáchhồi, suy tim, giảm chất lượng cuộc sống…ThôngTăng huyết ápXơ vữa động mạch vành13thường thì khi lòng mạch bị hẹp dưới 50% cũngkhông có triệu chứng gì.Hoặc mảng xơ vữa bị nứt vỡ (bất kỳ giai đoạnnào trong quá trình hình thành), gây hình thànhmáu cục tại chỗ có thể dẫn đến tắc mạch máu độtngột dẫn đến các biến cố cấp nguy hiểm như:nhồi máu cơ tim, tai biến mạch não…Xơ vữa động mạch được bắt đầuhình thành thế nào?Câu trả lời chính xác chưa rõ. Tuy vậy, các nhàkhoa học đều cho rằng quá trình này hình thànhtừ việc tổn thương lớp nội mạc mạch máu (lớp tếbào lót trong lòng mạch) dẫn tới sự thâm nhập củacholesterol và các thành phần khác của xơ vữađộng mạch vào trong thành mạch máu.Các nguy cơ dễ dẫn đến tổn thươnglớp nội mạc là:• Tăng cholesterol và triglyceride trong máu• Tăng huyết áp• Hút thuốc lá…Một khi nội mạc mạch máu bị tổn thương,các chất béo (cholesterol), tiểu cầu máu, chấtthải tế bào, calci… được thâm nhập vào thànhmạch. Và chính các chất này lại kích thích tếbào thành mạch tiết ra các chất khác dẫn tới sựhấp dẫn và lắng đọng ngày một nhiều mảng xơvữa động mạch. 14Làm thế nào để ngăn ngừavà điều trị rối loạn lipid máu?Rối loạn lipid máu (tăng nhiều cholesterol trongmáu) là một trong những nguy cơ hàng đầu củacác bệnh tim mạch. Mỗi năm thế giới có khoảng17 triệu người chết vì các bệnh tim mạch mà đa sốlà liên quan đến xơ vữa động mạch. Tuy vậy, mộttin vui cho bạn là bạn có thể hoàn toàn khống chếđược lượng cholesterol của bạn và giảm được cácyếu tố nguy cơ. Vấn đề đặt ra là bạn cần hết sứckiên nhẫn, tuân thủ các nguyên tắc và hành độngthiết thực theo các chỉ dẫn của thầy thuốc. Việckhống chế, điều trị rối loạn lipid máu là một quátrình liên tục, suốt đời với mục tiêu cao cả là ngănngừa tối đa các biến cố tim mạch.Sau đây là những khuyến cáo bổ ích để bạn tham khảo:Thay đổi lối sốngNhững yếu tố có thể thay đổi được mà có ảnhhưởng mạnh đến rối loạn lipid máu của bạn đãđược chứng minh rõ là: chế độ ăn uống, cân nặng,tập thể dục, phơi nhiễm (hút) thuốc lá… Do vậy,bạn cần tuân thủ:• Chế độ ăn uống khỏe mạnh, hợp lý• Tập thể dục đều đặn• Loại bỏ các thói quen có hại: hút thuốc lá,uống quá nhiều rượu…Vấn đề ăn uốngCác chuyên gia đều đưa ra lời khuyên là bạn cầnbiết về các thức ăn “béo” để có thể có chế độ ănuống phù hợp nhất.15Các thức ăn nào làm tăng LDL – Cholesterol?• Chất béo bão hòa (no): thường ở thức ănnguồn gốc động vật (đặc biệt ở mỡ động vậtnhư thịt bò, mỡ bò, thịt lợn (mỡ), thịt cừu, thịtgia cầm béo, bơ, kem, pho mát... và từ một sốthực vật như dừa, sữa dừa, dầu dừa, dầu cọ,hạnh nhân, bơ thực vật• Chất béo không bão hòa dạng trans (TFA haytrans – fatty acids): Chất mỡ không bão hòathường tốt hơn cho cơ thể, nhưng có hai dạngtheo cấu trúc hóa học là dạng cis và trans. Đasố chất béo không bão hòa tự nhiên là dạngcis. Tuy vậy, dạng trans có thể hình thànhtrong quá trình chế biến thức ăn, chất béo sẽbị hydro hóa và thường gặp trong quá trìnhchiên, rán, margarine. Chất này có thể thấytrong các thịt lợn, bò, bơ béo hoặc gặp trongcác thức ăn chế biến sẵn như mì ăn liền (loạicó chiên tẩm), các đồ ăn nhanh, đồ ăn đóngsẵn có chiên rán… TFA cũng được chứngminh là làm tăng lượng cholesterol máu.• Thức ăn có cholesterol: có nguồn gốc từ độngvật và có nhiều trong lòng đỏ trứng, phủ tạngđộng vật…• Chất béo không bão hòa bao gồm loại đơn và loạiđa (Polyunsaturated and monounsaturated fats).Các chất này thấy nhiều trong cá, hạt, củ và dầuthực vật. Một vài ví dụ các thức ăn chứa nhiều loạinày là: cá hồi, cá chích, quả bơ, quả ô liu, các dầuăn từ hướng dương, dầu đậu nành, dầu ngô…Loại chất béo không bão hòa này có lợi cho cơthể khi bạn dùng chúng thay vì dùng loại mỡ bãohòa. Giữ một thành phần trong bữa ăn với chấtbéo loại này chiếm khoảng 25 – 35% là hợp lí.16Từ những hiểu biết trên, chế độ ăn được khuyên là:NÊN ĂN:Chế độ ít chất béo bão hòa, ít cholesterol, hạn chếtối đa TFA:• Ăn nhiều rau, hoa quả (nhiều lần trong ngày)• Ăn các loại ngũ cốc thay đổi và chế biến thô(bánh mì đen, gạo thô…)• Uống sữa không béo• Thịt nạc hoặc thịt gia cầm không da• Cá béo (nhiều dầu), ăn ít nhất 2 lần/tuần• Đậu và đậu Hà lan• Các loại hạt (số lượng hạn chế 4 - 5 lần/tuần)• Dầu thực vật không bão hòa (dầu ô liu, dầuhướng dương, dầu đậu nành…), nhưng khôngăn bơ thực vật chế biến từ chúng17NÊN HẠN CHẾ:• Mỡ động vật, thịt động vật chưa lọc mỡ• Sữa béo (nguyên kem)• Lòng đỏ trứng, bơ, format béo và các đồ ănchế biến từ chúng• Thịt vịt và ngỗng béo (nuôi công nghiệp)• Bánh làm từ lòng đỏ trứng và mỡ bão hòa• Phủ tạng động vật (gan, thận, óc, lá lách…)• Các loại đồ ăn chế biến sẵn nhiều chất béo:xúc xích, salami…• Dầu thực vật nhiều chất béo bão hòa: dầudừa, dầu cọ, dầu hạnh nhân..• Các bơ thực vật• Các đồ ăn chiên rán sẵn, đồ ăn nhanh (baogồm cả mì ăn liền)…18Chế độ tập luyện đều đặn Chế độ tập luyện đều đặn đóng vai trò quan trọngtrong việc khống chế tốt lipid máu của bạn. Tậpluyện giúp bạn “đốt” bớt mỡ dư thừa trong cơthể, giảm cân hiệu quả, tăng khả năng đề khángcủa cơ thể và còn gián tiếp thông qua việc điềuchỉnh được các nguy cơ khác đi kèm như ổn địnhhuyết áp, giảm nguy cơ đái tháo đường và tănghoạt tính insulin.Chế độ luyện tập được khuyên là:• Tập ít nhất 30 phút mỗi ngày• Tập đều đặn, tất cả các ngày trong tuần• Tập đủ mạnh, vừa đủ ra mồ hôi (có thể cần tưvấn của các bác sỹ nếu bạn có những bệnh lítim mạch).Bỏ những thói quen có hại• Hãy bỏ ngay hút thuốc lá vì thuốc lá không chỉảnh hưởng đến quá trình hình thành xơ vữađộng mạch của bạn mà còn ảnh hưởng đếnrối loạn lipid máu hoặc thông qua các nguycơ khác như tăng huyết áp, đái tháo đường…19• Nếu bạn uống rượu, không nên uống quánhiều. Tốt nhất nếu uống thì bạn nên uốngrượu vang đỏ với số lượng không nên quá142 ml mỗi ngày.• Giảm cân nặng nếu bạn thừa cân/béo phì: hãygiữ chỉ số khối cơ thể (BMI) ở mức lí tưởng(BMI từ 19 – 23) và vòng bụng không quá 90ở nam giới và 75 ở nữ giới.• Tránh lối sống tĩnh tại• Tránh căng thẳng…Bạn hiểu thế nào về các thuốcđiều trị rối loạn lipid máu?Khi có chỉ định, bạn sẽ được bác sỹ kê một hoặcnhiều loại thuốc để điều trị rối loạn lipid máu tốtnhất cho bạn.Các thuốc điều trị rối loạn lipid máu hiện naychủ yếu tập trung vào việc giảm LDL cholesterol.Thêm vào đó, các thuốc làm tăng HDL và giảmTriglycerid cũng được cân nhắc sau khi đã đạtđược mục tiêu giảm LDL.Tất cả các thuốc giảm cholesterol loại kê đơnđang có trên thị trường đều có thể có những tácdụng phụ nguy hại (tất nhiên là hiếm gặp). Bạncần lưu ý báo cáo với thầy thuốc những khó chịubạn gặp phải để bác sỹ kịp thời điều chỉnh chobạn. Các tác dụng phụ có thể gặp phải là suy tếbào gan, viêm cơ (tiêu cơ), ỉa chảy, đau đầu…Việc dùng thuốc điều trị rối loạn lipid máu cầnlâu dài và bên cạnh đó bạn vẫn phải tôn trọng chếđộ không dùng thuốc, đây là một nhấn mạnh đểđảm bảo thành công của điều trị.20Một số loại thuốc hiện có là:• Thuốc nhóm statins: là nhóm thuốc được lựachọn ưu tiên trong điều trị rối loạn lipid máuvì nó làm giảm LDL hữu hiệu, có thể làm tăngHDL và giảm được Triglycerid. Bên cạnh đó,nó có thể làm ổn định mảng xơ vữa, chốngviêm... Các nghiên cứu lâm sàng đều chứngminh được lợi ích của statins trong làm giảmcác nguy cơ bị bệnh tim mạch hoặc ngăn ngừatái phát/tiến triển bệnh tim mạch. Một số thuốccó trên thị trường là: atorvastatin (Lipitor®);Fluvastatin (Lescol®); Rosuvastatin Calcium(Crestor®); Simvastatin (Zocor®)…• Thuốc ức chế hấp thu cholesterol: làm giảmđược cholesterol bằng cách giảm hấp thu từruột non. Thuốc hiện có là ezetimibe (Zetia®).• Resins (thuốc gắn với acid đường mật), dođó làm tăng ly giải cholesterol. Một số thuốchiện có là: Cholestyramine (Questran®,Questran® Light, Prevalite®, Locholest®,Locholest® Light); Colestipol (Colestid®).• Thuốc nhóm Fibrates: là nhóm thuốc làmgiảm triglycerides tốt và có thể làm tăngHDL. Thuốc này có thể phối hợp với thuốc 21nhóm statin để điều trị một số rối loạn lipidmáu hỗn hợp. Một số thuốc hiện có là:Gemfi brozil (Lopid®); Fenofi brate (Antara®,Lofi bra®, Tricor®, and Triglide™).• Niacin (nicotinic acid), là thuốc thuộc nhómkhông kê đơn. Thuốc này tác động qua trunggian gan khi tổng hợp chất béo. Đây là nhómthuốc làm tăng HDL tốt và thường được dùngphối hợp với thuốc nhóm statin. Khi dùngthuốc này có thể gây đau đầu, bừng mặt.22 Hiểu biết là sức mạnh,hãy tìm hiểu và sống khỏe mạnh!MứctốiưucầnđạtHômnayngày:Hômnayngày:Hômnayngày:Hômnayngày:Hômnayngày:Huyết áp(mmHg)Cân nặng(kg)Cholesteroltoàn phầnLDL-CHDL-CTriglyceridĐườnghuyếtBạn cần được theo dõi nhưthế nào?Hãy theo chỉ dẫn của thầy thuốc, bạn cần đượcxét nghiệm các thành phần mỡ máu và theo dõiđịnh kỳ.Hãy luôn nhớ chỉ số của mình và mục tiêu cần đạtcủa mình không chỉ về thành phần lipid máu màcòn là các chỉ số về cân nặng, huyết áp, đườnghuyết...Hãy kiên trì và tuân thủ chế độ điều trị, lối sốngkhỏe mạnh.Bạn nên tham khảo phiếu ghi nhớ sau để ghi chépnhững thông số quan trọng của bạn.CÁC DẤU HIỆU CẢNH BÁO BIẾNCỐ TIM MẠCHCác dấu hiệu của cơn Đau thắt ngực– Nhồi máu cơ tim• Đau thắt ngực hoặc cảm giác khó chịu vùng ngực:Cảm giác giống như bị đè nặng, bóp nghẹt, đầytức hoặc đau... kéo dài vài phút đến vài chục phút.Cơn đau có thường xuất hiện khi gắng sức, đỡkhi nghỉ.• Cảm giác khó chịu ở những vị trí khác có thể gặp:cũng có thể đau hoặc tức lan ra 1 hay 2 bên cánhtay, hướng ra sau lưng, lên cổ, hàm thậm chí ởvùng dạ dày.• Khó thở: có thể xảy ra kèm hoặc không kèm vớitức ngực.• Các dấu hiệu khác: vã mồ hôi, buồn nôn hay đau đầu...• Một số trường hợp đau không điển hình hoặckhông đau: có thể gặp như mệt lả, khó thở, buồnnôn, nôn, đau lan ra sau lưng hay lên hàm...Dấu hiệu cảnh báo tai biến mạch não• Đột ngột tê hay yếu một bên mặt, tay hoặc chân.• Đột ngột choáng, nói khó hoặc không hiểu lờingười khác nói.• Đột ngột đau đầu dữ dội không rõ nguyên nhân.Nếu bạn hoặc ai đó có bất kì triệu chứng trên hãy gọicấp cứu 115 ngay lập tức hoặc đến bệnh viện ngay.Nếu bạn có các triệu chứng trên, cần gọi ai đó đưangay bạn đi cấp cứu. Đừng tự lái xe trừ khi bạn khôngthể tìm được người giúp đỡ.đã hỗ trợ thực hiện chương trìnhCám ơnGiáo dục sức khỏe cho cộng đồng là mộttrong những ưu tiên hàng đầu trong nỗlực hoạt động của Hội Tim Mạch Học ViệtNam. Chúng tôi có nhiều cuốn sách nhỏcũng như các thông tin giáo dục sức khỏecó thể giúp bạn có những hiểu biết để cóđược một cuộc sống khoẻ mạnh, giảm bớtcác nguy cơ mắc bệnh, kiểm soát bệnh tậtvà cách chăm sóc những người thân khi bịbệnh tim mạch.Các bạn hãy tìm hiểu qua trang thông tinđiện tử của Hội Tim Mạch Học Việt Nam:www.vnha.org.vnchuyên mục « dành cho người bệnh »hoặc liên hệ chúng tôi theo địa chỉ:HỘI TIM MẠCH HỌC VIỆT NAMBệnh Viện Bạch Mai,78 Giải Phóng, Đống Đa, Hà NộiĐT và fax: 04 38 688 488Email: info@vnha.org.vnNHỮNG THÔNG TIN GIÁO DỤC SỨC KHỎECỦA HỘI TIM MẠCH HỌC VIỆT NAM